Historia

Diecezję zamojsko-lubaczowską ze stolicą w Zamościu erygował, w ramach metropolii przemyskiej, papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae populus z 25 III 1992 r. Katedrą została kolegiata zamojska pod wezw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła, fundowana (1587-1598) przez hetmana Jana Zamoyskiego i konsekrowana przez biskupa bakowskiego Jana Chrzciciela Zamoyskiego (18 XI 1637), a konkatedrą – kościół pod wezw. bł. Jakuba Strzemię w Lubaczowie (1981-1991, poświęcony przez papieża Jana Pawła II, 2 VI 1991, podczas jego wizyty w tym mieście, 2-3 VI tr.). Patronką diecezji jest Święta Boża Rodzicielka, Maryja Matka Odkupiciela.

W skład diecezji zamojsko-lubaczowskiej weszła część diec. lubelskiej (6.334 km2) z 10 dekanatami (Biłgoraj, Hrubieszów, Józefów, Szczebrzeszyn, Tarnogród, Tomaszów Lubelski, Tyszowce, Uchanie, Zamość-Kolegiata i Zamość-Nowe Miasto), 124 parafiami, 245 kapłanami i 421,5 tys. wiernych oraz administratura apostolska archidiecezji lwowskiej z siedzibą w Lubaczowie – tzw. „Archidiecezja w Lubaczowie” (1810 km2) z 4 dekanatami (Cieszanów, Lubaczów, Narol i Tarnoszyn), 40 parafiami, 75 księżmi i 73,5 tys. wiernych – łącznie 14 dekanatów, 164 parafie, 320 księży i 495 tys. wiernych. Po reorganizacji sieci dekanalnej, 10 VI 1992 r., było ich 17, a od 1 IX 1994 r. jest ich 19. Są to: Biłgoraj Płd., Biłgoraj Płn., Cieszanów, Grabowiec, Hrubieszów Płd., Hrubieszów Płn., Józefów, Krasnobród, Lubaczów, Łaszczów, Narol, Sitaniec, Szczebrzeszyn, Tarnogród, Tarnoszyn, Tomaszów Lubelski Płd., Tomaszów Lubelski Płn., Tyszowce i Zamość. Do najstarszych parafii należą: Goraj (1379), Lubaczów (1388), Grabowiec (1394), Szczebrzeszyn (1395) i Łaszczów (1397). Diecezja liczy (2016) 19 dekanatów, 187 parafii, 3 biskupów, 465 księży diecezjalnych, 28 zakonnych, 144 sióstr zakonnych i 448 tys. wiernych.

W diecezji istnieje 7 sanktuariów maryjnych z wizerunkami koronowanymi: 1) Krasnobród – Matka Boża Krasnobrodzka (główne sanktuarium diecezji, koronował bp lubelski Piotr Kałwa w 1965), 2) Lubaczów – Matka Boża Łaskawa (kopia obrazu z katedry lwowskiej z koronami, które papież Jan Paweł II nałożył na oryginał tegoż obrazu na Jasnej Górze w 1983, obecnie w skarbcu katedry na Wawelu), 3) Łukawiec – Maryja Niepokalanie Poczęta (obraz z Tartakowa na Ukrainie, koronowany przez papieża Jana Pawła II w Lubaczowie w 1991), 4) Tomaszów Lubelski – Matka Boża Szkaplerzna (obraz koronowany przez nuncjusza apostolskiego abp. Józefa Kowalczyka w 1994), 5) Zamość (katedra) – Matka Boża Łaskawa, zwana Odwachowską lub Opieki (obraz koronowany przez prymasa Polski kard. Józefa Glempa w 2000), 6) Nabróż – Matka Boża Szkaplerzna (obraz koronowany przez abp. lubelskiego Bolesława Pylaka w 2002), 7) Hrubieszów (kościół pod wezw. św. Stanisława Kostki, Bernardynów) – Matka Boża Sokalska (kopia obrazu z Krakowa z koronami, które poświęcił papież Jan Paweł II w Kalwarii Zebrzydowskiej w 2002). Nadto są czczone obrazy i figury niekoronowane m.in.: w Tarnoszynie – Matka Boża Zameczkowa (obraz z kościoła „na Zameczku” w Bełzie), w Radecznicy (bazylika mniejsza, 6 IX 2015)  – św. Antoni Padewski (obraz), w Górecku Kościelnym – św. Stanisław BM (obraz), w Nowinach Horynieckich (par. Horyniec-Zdrój) – Matka Boża Niepokalanie Poczęta (figura) i w Biłgoraju (par. św. Marii Magdaleny) – św. Maria Magdalena (obraz). Wierni nawiedzają także Monasterz k. Werchraty, gdzie św. Brat Albert Chmielowski założył pierwszą pustelnię (1891-1906), Pizuny (parafia Łukawica) – miejsce urodzenia Albertynki bł. Siostry Bernardyny Marii Jabłońskiej (1878-1940), Gdeszyn – miejsce spoczynku doczesnych szczątków tamtejszego proboszcza bł. ks. Zygmunta Pisarskiego, zamordowanego przez Niemców (1943) i do Łaszczowa, związanego z bł. Stanisławem Starowieyskim, tamtejszym ziemianinem, działaczem Akcji Katolickiej i męczennikiem z Dachau (1941).

Biskupi diecezjalni to: bp Jan Śrutwa (25 III 1992-5 VIII 2006), bp Wacław Depo (5 VIII 2006-29 XII 2011) i bp Marian Rojek (od 30 VI 2012). Funkcję biskupa pomocniczego pełni bp Mariusz Leszczyński (od 10 VI 1998).

Przy katedrze istnieje Kapituła Katedralna (wcześniej kolegiacka, erygowana przez papieża Klemensa VIII, 5 XII 1594), a przy konkatedrze w Lubaczowie – Kapituła Konkatedralna.

W Domu Diecezjalnym w Zamościu mają swoją siedzibę: 1) Archiwum i Biblioteka Diecezjalna (od 1992) z księgozbiorem Kapituły Kolegiackiej (ok. 2,7 tys. starodruków), 2) Muzeum Diecezjalne (od 1995, sztuka sakralna rzymskokatolicka, greckokatolicka i prawosławna XVI-XX w., m.in. obraz Maryja z Dzieciątkiem (XVI w.), misa chrzcielna (XVI w.) i puszka na komunikanty (1632) oraz pamiątki związane z papieżem Janem Pawłem II, 3) Katolickie Radio Zamość (od 1998).

W budynku dawnej „Infułatki” przy katedrze (obecnie rezydencja biskupa diecezjalnego) istnieje Muzeum Sakralne (fundowane przez rodzinę Zamoyskich w 1987), w którego zbiorach znajdują się m.in.: Velum peplum – rąbek szaty Najśw. Maryi Panny w relikwiarzu (ok. 1600), alba koronacyjna króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669) oraz szaty, naczynia liturgiczne i portrety trumienne (XVI-XIX w.).

W diecezji ukazuje się zamojska edycja tygodnika katolickiego „Niedziela” (od 1998).

W latach 1996-2001 odbył się I Synod Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej, którego statuty promulgowano 25 III 2001 r.

Wyższe Seminarium Duchowne ma swoją siedzibę w Lublinie (afiliowane do Wydziału Teologicznego KUL). W 1992 r. było 76 alumnów, a obecnie (2016) jest ich 39. Nadto w diecezji funkcjonują: Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Papieża Jana Pawła II  w Biłgoraju (od 1999), Zespół Szkół Katolickich im. św. Ojca Pio w Zamościu (szkoła podstawowa i gimnazjum, od 2005), Szkoła Muzyki Kościelnej (organistowska) w Zamościu, Katolickie Przedszkole im. św. Jana Pawła II w Biłgoraju (par. św. Jana Pawła II) i „Caritas’ (od 1992).

Wydawnictwami urzędowymi diecezji są: „Zamojski Informator Diecezjalny” (od 1992), Schematyzm diecezji zamojsko-lubaczowskiej, Adresownik ze skróconym schematyzmem diecezji zamojsko-lubaczowskiejKalendarz liturgiczny diecezji zamojsko-lubaczowskiej.

W 1992 r. w diecezji istniały 3 domy zakonne męskie (13 zakonników) i 20 domów zakonnych żeńskich (119 zakonnic). Aktualnie (2016) jest 6 domów zakonnych męskich (28 zakonników): Bernardyni (Hrubieszów, Radecznica), Franciszkanie Konwentualni (Horyniec-Zdrój, Zamość), Misjonarze Krwi Chrystusa (Łabuńki k. Zamościa) i Redemptoryści (Zamość) oraz 24 domy zakonne żeńskie (144): Zgromadzenie Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim (Lubaczów, Pizuny), Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Misjonarek (Biłgoraj), Zgromadzenie Sióstr św. Feliksa z Cantalicio (Bełżec, Cieszanów, Majdan Sopocki, Narol, Oleszyce), Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi (Łabunie, Zamość), Zgromadzenie Małych Sióstr Niepokalanego Serca Maryi (Biłgoraj), Zgromadzenie Sióstr św. Józefa (Lubaczów, Ruda Różaniecka), Siostry Mniszki Kamedułki (Tyszowce), Siostry Klaryski (Sitaniec), Małe Siostry Jezusa (Machnów Stary), Zgromadzenie Córek Maryi Niepokalanej (Hrubieszów), Zgromadzenie Córek Matki Bożej Bolesnej (Biłgoraj, Tarnogród), Zgromadzenie Sióstr Najśw. Imienia Jezus (Krasnobród, Zamość − 2 domy), Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najśw. Maryi Panny Niepokalanie Poczętej (Tomaszów Lubelski) oraz Świecki Instytut Życia Konsekrowanego − Spigolatrici della Chiesa (Zamość). W diecezji pracowały: Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi (Horyniec-Zdrój, do 2006), Zgromadzenie Sióstr Służek Najśw. Maryi Panny Niepokalanej (Zwierzyniec, do 2013) i Siostry Urszulanki Serca Jezusa Konającego (Szczebrzeszyn, do 2005).

Bp Mariusz Leszczyński


Źródła:

Kancelaria Kurii Diecezjalnej w Zamościu (Informacje statystyczne); J. Śrutwa, Kościół katolicki na Zamojszczyźnie (rys historyczny), Zamość 1999; M. Leszczyński, M. Wrzeszcz, Lubaczów, w: „Encyklopedia Katolicka” (EK), t. XI, Lublin 2006, kol. 7-9; M. Leszczyński, Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w granicach Polski 1944-1992, Lublin 2011; W. Depo, Diecezja zamojsko-lubaczowska, w: Progrediamur oportet in spe. 20-lecie bulli Jana Pawła II «Totus tuus Poloniae populus», Warszawa 2012, s. 314-318; M. Leszczyński, Zamojsko-Lubaczowska Diecezja, w: EK, t. XX, Lublin 2014, kol. 1225-1227; tenże, Zamość, w: EK, t. XX, Lublin 2014, kol. 1230-1232.