Parafia pw. Nawiedzenia NMP Wożuczyn

Do parafii należą miejscowości: Czartowczyk, Kolonia Michalów, Kozia Wola, Kraczew, Michalów, Siemierz, Siemnice, Sosnowa Dębowa, Wożuczyn, Wożuczyn Cukrownia, Źwiartówek

Dokładna data założenia Wożuczyna nie jest znana. Wieś istniała już zapewne pod koniec XIV w. Pierwsza wzmianka źródłowa pojawia się już w r. 1409 w dokumencie fundacyjnym kościoła parafialnego w Gródku z 25 II 1409 r. występuje tam ?Petrus de Wozuczyn rector ecclesiae?. W r. 1439 występuje ?nobilis Johannes de Woszuczino?. W XV w., jako właściciel dóbr, kilkakrotnie występuje Jakub Wożuczyński. Najpierw w r. 1482 ze swą małżonką Dorotą, następnie w latach: 1483,1487, 1492, 1494. Wieś była w posiadaniu Wożuczyńskich do początku wieku XVIII, następnie rodziny Mierów od których, 19 II 1800 r., przeszła na własność Jana Kraczewskiego. Po jego śmierci wieś stała się, ok. r. 1830, własnością rodziny Wydżgów, którzy w Wożuczynie byli prawie do II wojny światowej.

Pierwotnie w Wożuczynie istniał drewniany dwór wzniesiony przez Jana Wożuczyńskiego herbu Godziemba lub jego przodków. Na przełomie wieków: XVI i XVII został rozbudowany, przez posła bełskiego Jakuba Wożuczyńskiego, do rozmiarów małego zameczku, który był w stanie oprzeć się najazdom tatarskim w latach: 1621, 1623, 1626, 1629. Na początku w. XVIII, po przejściu w posiadanie rodziny Mierów, dawna rezydencja Wożuczyńskich straciła częściowo swój charakter obronny. Wilhelm Mier, szambelan króla Augusta III, przekształcił dom na okazałą, barokową rezydencję pałacową z regularnym parkiem, czyniąc z niej ?stolicę? swoich dóbr. Rezydencja była usytuowana na niewielkim wzgórzu z pałacem, którego front zwrócony był na południe. Od strony północnej otaczał ją tarasowy park ze schodami i rzeźbami. Całość była otoczona murami obronnymi i zapewne fosami, tworzyła czworokąt zbliżony do kwadratu, z basztami na narożach. Droga dojazdowa prowadziła od strony wschodniej. Przed rozbudową w r. 1740, dojazd był zapewne od strony północnej przez bramę przy północno-zachodnim narożniku murów obronnych. Nowa droga od wschodu, prowadziła przez bramę typu obeliskowego i budynek bramowy z XVIII w. (kordegardę), zwodzony most, a następnie wzdłuż południowego założenia, tuż nad brzegiem rozległego stawu łączącego się zapewne niegdyś z fosami. Na ten okres przypada szczyt rozkwitu rezydencji szlacheckiej w Wożuczynie. Rezydencja barokowa w Wożuczynie przetrwała do wieku XX. W r. 1915 r. poważnie uszkodzona pociskami artyleryjskimi (wówczas spłonęła bogata biblioteka). Odbudowana. Ostatecznie zniszczona po II wojnie światowej.

Dokładna data powstania pierwszej świątyni w Wożuczynie nie jest znana. W aktach Konsystorza Lubelskiego (ADL Rep. 60IVb 242 k. 37) jest wzmianka, że kościół parafialny w Wożuczynie istniał już w wieku XIV. Akt erekcji parafii Wożuczyn nie zachował się (spłonął prawdopodobnie w pożarze archiwum diecezjalnego w Krasnymstawie 7 IV 1597 r.). Udokumentowana wzmianka o jej istnieniu pochodzi już z 25 II 1409 r., gdy pojawia się postać pierwszego proboszcza parafii Piotra. Wymieniany jest on jeszcze w latach: 1424 i 1435. W 1531 r. do parafii Wożuczyn należało 6 wiosek: Wożuczyn, Siemierz, Siemnice, Michalów, Źwiartów, Zubowice. Została ona uposażona prawdopodobnie przez Jana Wożuczyńskiego. Tytuł kościoła poświadczony jest dopiero w r. 1595 w kopii nowego dokumentu fundacyjnego kiedy to Jakub Wożuczyński ponownie uposażył parafię dokumentem wydanym w Wożuczynie 19 lipca tegoż roku. W r. 1604 wymieniane są dodatkowo: Źwiartów Mały (Źwiartówek), Czartowczyk, Brzozowa Wola. Nie ma natomiast w granicach wożuczyńskiej parafii już Zubowic. Pod koniec w. XVIII nie ma już w granicach parafii Brzozowej Woli. Prawdopodobnie została ona na wniosek Jana Miera włączona do parafii Komarów.. W r. 1827 Źwiartów przyłączono na krótko do parafii Dzierążnia. Jednak w r. 1834 jest już ponownie w granicach parafii Wożuczyn. I tak już zostało do połowy w. XX. W w. XIX do parafii włączono nowopowstałe wsie: Kraczew i Kozią Wolę. W czasie przynależności do diecezji chełmskiej wchodziła w skład dekanatu grabowieckiego. Do czasów rozbiorów parafia była dość dobrze uposażona. Od dawna istniał przy niej szpital dla ubogich, który funkcjonował jeszcze w w. XIX pod nazwą przytułku dla starców. Do w. XIX teren tutejszy zamieszkiwali również grekokatolicy. Od kasaty unii mieszkali tu również prawosławni. Ciężkim okresem dla wiernych była II wojna światowa, kiedy Wożuczyn podzielił losy Zamojszczyzny, m.in. wysiedlono wsie: Michalów, Czartowczyk, Sosnową Dębową i Siemierz. Proboszcz parafii, ks. Jan Bryłowski, zginął w Dachau 21 III 1942 r. Przez ponad rok katolicy byli pozbawieni swojej świątyni (15 VI 1943-22 VII 1944). W tym czasie ks. Wiktor Guz odprawiał nabożeństwa w kaplicy urządzonej w stodole w kol. Źwiartówek (u Gałana). Plebania została wybudowana po r. 1900.

Pierwsza świątynia parafialna została wybudowana z drzewa przed r. 1409 prawdopodobnie z fundacji Jana Wożuczyńskiego. Po zniszczeniu tego kościoła przez Tatarów wybudowano nowy, także drewniany, w r. 1595 z fundacji Jakuba Wożuczyńskiego. Konsekracji tego kościoła dokonał bp chełmski Stanisław Gomoliński w dniu 18 VIII 1595 r. Była to świątynia drewniana, jednonawowa o dachu dwuspadowym, na jednej z zewnętrznych ścian umieszczono dzwon. W kościele znajdowały się oszklone okna. Tabernakulum było umieszczone przy lewej ścianie kościoła przy ołtarzu głównym. Było wykonane z drewna, pomalowane, wewnątrz stosownie ozdobione, dobrze zamknięte. Oprócz ołtarza głównego w nawie kościoła znajdowały się dwa boczne, leżące naprzeciw siebie przy lewej i prawej ścianie świątyni. Ozdobione były obrazami, zasłonami i obrusami. Nie miały natomiast portatelów. Obok prezbiterium znajdowała się zakrystia. Prowadziły do niej solidne drzwi. W niej znajdowały się przedmioty, które służyły do celów liturgicznych. Świątynia ta przetrwała 53 lata. Spłonęła w 1648 r. podpalona przez Kozaków. W r. 1648 Jacek Wożuczyński, łowczy bełski, wystawił nowy kościół. Była to budowla drewniana z murowanym prezbiterium. We wnętrzu znajdował się tylko jeden ołtarz. W miejscach bocznych ołtarzy zawieszone były ozdobne obrazy. Świątynia posiadała dwa chóry: mniejszy murowany i większy drewniany. W r. 1671 kościół ten znajdował się w bardzo złym stanie. W r. 1684 starosta korytnicki Jerzy Łęski, wystawił nowy kościół. Protokół wizytacyjny z r. 1717 podaje nam szereg faktów dotyczących jego wyglądu i wyposażenia. Był to kościół drewniany z zachowaniem części murowanej z poprzedniego kościoła. Posiadał sześć wieżyczek zakończonych krzyżami. W jednej z nich umieszczone zostały dwa dzwony zakupione przez ks. Jana Rosickiego ówczesnego wikariusza parafii. Trzeci dzwon (tzw. sygnaturka), był zawieszony na wieży środkowej kościoła. Kościół był otoczony drewnianym płotem z furtkami przy których były drewniane zamknięcia. Opis wnętrza świątyni zaczyna się od wyglądu kaplic. W pierwszej kaplicy znajdował się drewniany ołtarz pomalowany różnymi kolorami, częściowo pozłocony i pokryty srebrem. Mensa tego ołtarza była murowana. Za ołtarzem było miejsce przechowywania różnych sprzętów kościelnych. Do ołtarza przylegały czterostopniowe schody. W tej kaplicy znajdowała się ogrodzona chrzcielnica. W ukryciu, na prawo od ołtarza, było miejsce przechowywania wina, obrusów i bielizny kielichowej. Po lewej stronie ołtarza było miejsce przechowywania świec i lamp. Podłoga w kaplicy była drewniana.

Druga kaplica znajdowała się w okolicach ambonki. W tej kaplicy również był drewniany ołtarz drewniany, kunsztownie wykonany i pomalowany różnymi kolorami. W ołtarzu znajdował się obraz św. Anny. Mensa ołtarzowa była wykonana z drewna. Znajdowało się tu miejsce czytania Ewangelii. Były w tej kaplicy trzy jednakowe kuliste okna (oprawione w ołów i drewno).

Ołtarz św. Antoniego, który był ufundowany razem z kaplicą w której się znajdował przez Andrzeja Mireckiego, właściciela wsi Siemnice. Obraz św. Antoniego, z tego ołtarza, był odnawiany przez ówczesnego proboszcza wożuczyńskiego ks. Jana Szkockiego. Obraz był szczególnie czczony przez okoliczną ludność. Świadczyły o tym liczne wota, którymi był otoczony obraz. Kaplica analogiczna do poprzedniej.

Po przeciwnej stronie znajdowały się drzwi prowadzące do drewnianej zakrystii, która posiadał dwa okrągłe okna z żelaznymi kratami.

Obok wejścia do zakrystii, umocowana była na ścianie, ozdobiona rzeźbami, drewniana ambona. Pomalowana była tylko częściowo kolorem czarnym. Prowadziły do niej drewniane stopnie.

Chór był również zbudowany z drewna. Prowadziły do niego drzwi z dwoma zamkami i drewniane schody. Na chórze umieszczone były sześciogłosowe organy zakupione przez ks. Józefa Szkockiego.

Centralnym miejscem kościoła była kaplica w której mieścił się obraz Najświętszej Maryi Panny. Ołtarz był zbudowany z drewna hebanowego, ufundowany przez sufragana chełmskiego Konstantyna Wożuczyńskiego (ostatniego z Wożuczyńskich). Obok znajdowały się obrazy Męki Pańskiej, św. Wojciecha oraz obraz bp Konstantyna Wożuczyńskiego (konsekratora kościoła) w srebrnej kapie, na której znajdowały się haftowane złota nicią kwiaty. W r. 1727 kościół ten był już w bardzo złym stanie.

Kościół obecnie stojący, pw. Nawiedzenia NMP, wzniesiono około r. 1742 z fundacji Wilhelma Miera. W r. 1750 konsekrowany przez bp. Józefa Eustachego Szembeka pw. Nawiedzenia NMP. Znajduje się on we wschodniej części wsi, obok drogi prowadzącej z Krynic do drogi Tomaszów - Tyszowce, na niewielkim wzgórzu, które stromo opada od strony zachodniej, a łagodniej od południowej i wschodniej. Jest to kościół murowany z cegły, częściowo z kamienia; otynkowany. Posiada tylko jedną nawę z dwuwieżową fasadą. Nawa i węższe prezbiterium są prostokątne, dwuprzęsłowe. Przy szerszym, zachodnim przęśle prezbiterium są dwa kwadratowe pomieszczenia: od północy kaplica Pana Jezusa, od południa zakrystia ze skarbcem na piętrze. Od frontu posiada dwie kwadratowe wieże, ujmujące przedsionek, wysunięte ryzalitowo na boki. W wieży północno - zachodniej umieszczone są dzwony. Pod kościołem znajdują się podziemia, zbudowane podobnie jak budynek kościelny na planie krzyża łacińskiego. Podziemia o wysokości ok. 2,5 m. występują pod nawą, prezbiterium, kaplicą i zakrystią. Wybudowane są z cegły nieotynkowanej i posiadają sklepienia kolebkowe, również zbudowane z cegły. Wejście do podziemi jest tylko jedno - w południowej ścianie nawy. Wnętrze oświetlają trzy małe, silnie wyglifione okienka, znajdujące się w czołowej ścianie prezbiterium, zakrystii i kaplicy. W północnej części podziemi, znajdującej się pod kaplicą, umieszczone są trumny ze zwłokami rodziny Mierów, fundatorów kościoła oraz rodziny Wydżgów, kolejnych właścicieli dóbr wożuczyńskich.

Wnętrze kościoła rozczłonkowane jest filarami przyściennymi, pomiędzy którymi znajdują się wysokie arkadowe wnęki ołtarzowe, które w górnej części mają otwory okienne. Wszystkie okna znajdujące się w kościele miały pierwotnie futryny z drewna sosnowego, a ramy z dębowego i były mniejsze od obecnych. Filary i ściany kościoła są tęczowe z pilastrami, które (w nawie) są parzyste i podtrzymują odcinki belkowania. Sklepienia wewnątrz kościoła są belkowo-krzyżowe, na gurtach. W kaplicy natomiast znajduje się sklepienie ośmiopolowe z lunetami. W skarbcu jest strop belkowy, nowszy. Tęcza w owym skarbcu jest o łuku półkolistym. Na zewnątrz kościoła wszystkie naroża są zaokrąglone i ujęte pilastrami, które w elewacjach bocznych i wschodnich są uproszczone. Dźwigają gzymsy wsparte na narożach na wolutowych konsolkach. Fasada kościoła, z częścią środkową, została wysunięta przed wieże i zwieńczona wolutowym szczytem. Rozczłonkowana, wraz z bocznymi ścianami wież, pilastrami kompozytowymi podtrzymującymi wydatne, przełamujące belkowanie. Na osi kościoła znajduje się prostokątny otwór drzwiowy w profilowanym obramowaniu, a nad nim czworolistna płycina. W drugiej kondygnacji znajdują się okna zamknięte odcinkowo. W zwieńczonym dwuspadowo szczycie znajduje się płycina o łuku nadwieszonym. Górne kondygnacje wież są opilastrowane i zwieńczone belkowaniem. Znajdują się tam również smukłe otwory dzwonowe, zamknięte łukami pełnymi. Szczyt wschodni oraz szczyty kaplicy i zakrystii są trójkątne, ogzymsowane. Wschodni szczyt prezbiterium jest taki jak szczyt fasady.

Okna kościoła prostokątne, w nawie zamknięte łukiem półkolistym, pozostałe zaś zamknięte łukami odcinkowymi z wyjątkiem prostokątnego okna we wschodniej ścianie prezbiterium. Na południowej ścianie zakrystii znajduje się zegar słoneczny wykonany w r. 1808 przez ówczesnego rektora kościoła ks. Boryskiego. Dach na kościele są dwuspadowe. Hełmy wież mają kształty kopulaste z latarniami. Są sześcioboczne zwieńczone żelaznymi, kutymi krzyżami. Nad nawą znajduje się, analogiczna do dużych, smuklejsza, wieżyczka na sygnaturkę. Dach na całym kościele pierwotnie pokryty gontem, obecnie miedzianą blachą.

Wewnątrz kościoła znajdowało się pierwotnie osiem ołtarzy (wraz z głównym), obecnie jest ołtarz główny i pięć bocznych. Były to ołtarze: Najświętszej Maryi Panny (główny), Jezusa Chrystusa (w kaplicy), św. Anny, św. Antoniego, św. Kajetana (bez portatelu), św. Mikołaja, św. Józefa, św. Marii Magdaleny.

Ołtarz główny z wklęsłym, jednokondygnacyjnym, sześciokolumnowym retabulum na dwukondygnacyjnym cokole, zwieńczony jest okazałym szczytem ze spływami wolutowymi po bokach. W polu głównym ołtarza umieszczony jest obraz Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (tzw. Mały) z dwoma aniołami u góry, trzymającymi wstęgi z napisami dotyczącymi Nawiedzenia. Malowany jest w stylu barokowym na przełomie XVII i XVIII w., w srebrnych, pozłacanych sukienkach i barokowych koronach z początku XVIII w. Między kolumnami znajdują się rzeźby śś. Piotra i Pawła, Katarzyny i Anny. Wszystkie są barokowe z przed 1750 r. W szczycie tego ołtarza, w glorii z obłoków, uskrzydlonych główek aniołków oraz puttów i postaci całych aniołków, znajduje się niewielkie popiersie Boga Ojca. Tabernakulum znajdujące się w tym ołtarzu jest późnobarokowe, współczesne ołtarzowi. Znajdują się na nim rzeźby dwóch aniołków.

Ołtarze boczne jednoosiowe. Cztery z nich są umieszczone parami w nawie kościoła. Jeden z ołtarzy, który został umieszczony przy lewym łuku tęczy posiada w polu głównym barokowy obraz św. Anny z przełomu wieków XVII i XVIII (wzmiankowany w r. 1727). Obraz ten posiada metalową, posrebrzaną sukienkę z tegoż czasu. W szczycie tego ołtarza znajduje się niewielka rzeźba św. Jana Chrzciciela i dwóch aniołków. Inne rzeźby znajdujące się na tym ołtarzu są z tego samego okresu co ołtarz. Po stronie prawej nawy, znajduje się pod względem budowy, taki sam ołtarz, z tym tylko, że w polu głównym posiada obraz św. Marii Magdaleny. Dwa następne ołtarze, znajdujące się w nawie, posiadają obrazy: w lewym św. Antoniego z początku XVIII w., w prawym św. Józefa z Dzieciątkiem z I poł. w. XVIII. Następne dwa ołtarze, czyli św. Mikołaja i św. Kajetana miały mensy drewniane, które z czasem uległy zniszczeniu. Nie znamy daty likwidacji tych ołtarzy, obecnie pozostały po nich tylko obrazy, które wiszą w miejscach dawnych ołtarzy. Kolejny ołtarz znajduje się w kaplicy Pana Jezusa. W retabulum tego ołtarza umieszczony jest krucyfiks. W szczycie znajduje się gloria z Okiem Opatrzności wśród obłoków, promieni i uskrzydlonych główek aniołków. Po bokach znajdują się dwie niewielkie rzeźby aniołków.

Poza tym w kościele znajduje się późnobarokowa ambona z II ćw. w. XVIII ozdobiona ornamentem regencyjnym. Z tego okresu pochodzi też fotel. Na jednej ze ścian znajduje się epitafium Wilhelma Miera, kasztelana słońskiego, generała gwardii koronnej, fundatora kościoła (zm. 1758 r.) i jego syna Jana, kasztelana inflanckiego zmarłego w 1790 r., wykonane z marmuru po r. 1790. W kościele znajdowały się również dwa groby: jeden przed głównym ołtarzem, a drugi pod chórem, w których jednak nie chowano zmarłych. W ścianach zakrystii dwie szafki późnobarokowe z okresu budowy kościoła.

W czasie II wojny światowej kościół ten zamieniono na magazyn (15 VI 1943 - 22 VII 1944), Otwarto go 6 VIII 1944 r. i poświęcono. W latach siedemdziesiątych przeprowadzono gruntowny remont wnętrza dach kościoła i wieże pokryto blachą miedzianą, położono na zewnątrz ścian nowy tynk, po odbiciu wcześniejszego, naprawiono odpadające gzymsy (w latach: 1984/85)

Na wieży kościelnej są 3 dzwony. Cmentarz przykościelny otoczony, przez ks. Władysława Kopcia, murowanym parkanem (po r. 1905).

1. Parafialny, rzymskokatolicki w Wożuczynie, założony poza wsią w pocz. w. XIX, wytyczony obok zachowanej do dziś, figury przydrożnej z poł. w. XVII, łączonej wg tradycji z osobą Jakuba Wożuczyńskiego, posła bełskiego. Wielokrotnie powiększany, w kształcie wieloboku o pow. 1,72 ha. Ogrodzony - od północy i wschodu - metalowymi przęsłami przy murowanych słupach z cegły na pomurowaniu, z pozostałych stron metalową siatką przy metalowych słupkach

2. Mogiła zbiorowa, w Wożuczynie, poza wsią, prawdopodobnie żołnierzy austriackich z I wojny światowej, w kształcie kurhanu zwieńczonego krzyżem.

Kapłani zmarli pochowani na cmentarzu parafialnym:
ks. Jan Kanty Boryski (+1833), ks. Henryk Jółkowski (+1910), ks. Mariusz Kot (+2016), ks. Kazimierz Łuczyński (+1926), ks. Aleksander Szarkowski (+1942)

1. Kościół filialny, pw. Św. App. Piotra i Pawła, w Siemierzu, z lat: 1987 - 1988, wg projektu inż. archidiec. Czesława Kostykiewicza oraz inż. Stanisława Krawczyka, poświęcony, 23 kwietnia 1995 r., przez bpa zamojsko-lubaczowskiego Jana Śrutwę. Obok kościoła dzwonnica z r. 1997, w niej dzwon 150 kg. Odpust: Św. App. Piotra i Pawła (29 VI)

2. Kościół filialny, Narodzenia NMP, w Siemnicach, wg projektu inż. Józefa Stręciwilka z Zamościa, poświęcona, 10 października 1999 r., przez bpa zamojsko-lubaczowskiego Jana Śrutwę.

3. Kaplica murowana na cmentarzu grzebalnym w r. 1968, poświęcona, 3 sierpnia 1968 r., przez bpa Edmunda Ilcewicza.

4. Kapliczka przydrożna w Wożuczynie zapewne z w. XX. Drewniana, słupowa, z trzech stron oszalowana, bielona, na płycie cementowej; dach namiotowy, kryty blachą, zwieńczony ozdobnym żelaznym kutym krzyżem. Wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena z 1. poł. w. XIX, o charakterze ludowym.

5. Figura przydrożna w Wożuczynie. Zapewne z w. XVIII. Murowana z cegły, bielona. W kształcie szerokiego kolistego słupa. W górnej części wydzielonej gzymsami cztery prostokątne wnęki. Na słupie rzeźba NMP Niepokalanie Poczętej z w. XVIII, kamienna.

6. Na cmentarzu grzebalnym: 1. Figura z 1. poł. w. XVII, wg tradycji łączona z Jakubem Wożuczyńskim; posłem bełskim. Murowana z cegły, otynkowana. W kształcie kolumny na czworobocznym niskim postumencie o ściętych narożach, zwieńczonej ogzymsowaną latarnią z prostokątnymi i półkoliście zamkniętymi wnękami; poniżej latarni fryz konsolkowy z uskrzydlonymi główkami puttów oraz tarczą z herbem Wożuczyńskich Godziemba i literami C W L B. Daszek stożkowy, murowany, zwieńczony żelaznym, kutym krzyżem. 2. Nagrobek klasycystyczny zapewne z 1. poł. w. XIX. Na postumencie czworoboczny filar zwieńczony wazą (bez napisu i daty).