Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny - Sanktuarium MB Tomaszowskiej Tomaszów Lub.

Do parafii należą ulice: Andersa, Armfi Krajowej, Bracka, Chopina, Długosza, Gałczyńskiego, Głowackiego, Fornalska, Kilińskiego, Kopernika (nry nieparzyste) Korczaka, Kościelna, Królewska (do nr 13), Legionów Polskich, 29 Listopada, Lwowska (nry parzyste od 2 do 24 oraz nieparzyste od 1 do 29), Łaszczowiecka, Mydlarska, Ofiar Bełżca, Orzeszkowej, Piłsudskiego (nry parzyste do 66 i bloki nr 2, 3, 4, 5, 7), Piskora, Polna, Reja, Rogózieńska, Gen. Grota Roweckiego, Rymarska, Rynek, Rynek Solny, Sikorskiego (nry parzyste), Skargi, Sobieskiego, Starocerkiewna, Starozamojska, Staszica, Stawisko, Szczepankiewicza Wilhelma "Drugaka", Szymanowskiego, Świętojurska, Traugutta, Wasilewskiego, Witosa, Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Zamojska, Zarzecze, Żeleńskiego Boya

Do parafii należą miejscowości: Chorążanka, Dąbrowa Tarnawacka, Dąbrowa Tomaszowska, Górno, Lipka, Majdan Górny, Majdanek Kol., Polesie, Sabaudia, Sabaudia Cegielnia, Wieprzowe Jezioro Kol., Wieprzów, Wieprzów Kol.

Parafia została erygowana w r. 1621. Obecny kościół parafialny drewniany o pow. 380 m2 został wybudowany w r. 1727. Pierwotny natomiast został ufundowany w 1627 r. przez ordynata Tomasza Zamoyskiego. Przebudowany w 1727 r. oraz odnawiany po zniszczeniach I i II wojny światowej. W r. 1832 konsekrowany przez bpa Józefa Marcelego Dzięcielskiego.
Kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Tomaszowie, to jeden z najcenniejszych zabytków sakralnego budownictwa drewnianego w Polsce. W świątyni znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej.

Kościół ma konstrukcję zrębową na ceglanej podmurówce. Zbudowany został na rzucie prostokąta z prosto zakończonym prezbiterium i drewnianym chórem. Fasadę wieńczą dwie kwadratowe wieże zakończone hełmami. Wnętrze kościoła ozdobione jest elementami polichromii z XVIII w., na ścianach nawy, belce tęczowej i parapecie chóru. Na słupach i gzymsach występują marmoryzowania. Niezwykle cennymi elementami wyposażenia są: barokowa belka tęczowa z grupą ukrzyżowania z pierwszej połowy XVII wieku oraz ambona, kamienna chrzcielnica, rokokowe stalle i konfesjonały. Manierystyczny ołtarz główny pochodzi z XVII wieku. W dolnej jego części znajdują się relikwie św. Feliksa i cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej.

Kult Matki Bożej w Tomaszowie, czczonej w wizerunku Matki Bożej Szkaplerznej, sięga XVII w. Wg przekazów, nieznana osoba umieściła obraz w 1652 r., w kaplicy św. Wojciecha, zlokalizowanej na Przedmieściu Lwowskim. Od piaszczystego pagórka, na którym stała kaplica, miejsce nazywano "na Piaskach". Kaplica była w miejscu, w którym tomaszowscy mieszczanie w 1636 r. wystawili figurę, jako wyraz nadzwyczajnej obecności Boga, gdzie "pobożne osoby… widywały światłość niezwykłą, processye przez Aniołów odprawiane, świece i pochodnie na powietrzu gorejące, jako oznaki że to miejsce wybrała sobie na mieszkanie Najświętsza Maryja Panna". Obraz Matki Bożej szybko znalazł rozgłos jako słynący łaskami. Wycofujący się spod Zamościa Szwedzi w 1656 r. zniszczyli kaplicę, a wizerunek Matki Bożej zabrali do obozu wojskowego. Żołnierz szwedzki wiózł obraz pod siodłem, ale kiedy padł mu koń, rozdarł go ze złości i porzucił.

Zbezczeszczony obraz odnalazły i  zabrały do domu dwie szlachcianki z Tomaszowa. Z czasem przeniosły się do Lwowa, zaś wizerunek Tomaszowskiej Pani umieściły w kaplicy kuśnierskiej lwowskiej katedry łacińskiej. Wkrótce pojawiły się przy nim wota dziękczynne. Po kilku latach, gdy w Tomaszowie odbudowano zniszczoną przez Szwedów kaplicę (1662 r.), mieszczanie zwrócili się o  zwrot cudownego obrazu. Ostatecznie stało się to dzięki poparciu abp Wojciecha Korycińskiego. Obraz Matki Bożej wrócił na dawne miejsce, a w kaplicy kuśnierskiej, jako dowód jego tam bytności, pozostały srebrne wota. Kolejny raz wizerunek Matki Bożej Tomaszowskiej opuścił kaplicę w  1672 r. W obliczu zagrożenia przez wojska tureckie, mieszczanie wywieźli obraz do zamojskiej twierdzy, skąd powrócił po wojnie do kościoła parafialnego, a następnie kaplicy na Piaskach.

Wobec rosnącego kultu obrazu, celem lepszej obsługi przybywających do niego pielgrzymów, w latach 1721-25 na tomaszowskich Piaskach wybudowano murowany kościół. Jego fundatorem był kasztelan kijowski Józef Potocki, któremu ocalenie życia w czasie rozruchów wojennych uproszone zostało przed tomaszowskim obrazem Matki Bożej. W 1727 r. sprowadzeni zostali do Tomaszowa trynitarze i osiedlili się przy kościele na Piaskach. Zakonnicy opiekowali się miejscem kultu Matki Bożej Tomaszowskiej i św. Wojciecha do czasu kasaty redempcji w 1783 r. Po kasacie zakonu wyposażenie kościoła wraz z cudownym obrazem Matki Bożej Tomaszowskiej przeniesiono do kościoła parafialnego Zwiastowania NMP, gdzie pozostaje do dziś.

W historii Tomaszowskiego Sanktuarium niezwykle ważnym był rok 1994, który w diecezji zamojsko-lubaczowskiej ogłoszono Rokiem Matki Bożej Tomaszowskiej. Na prośbę pochodzącego z parafii Zwiastowania NMP bpa zamojsko-lubaczowskiego Jana Śrutwy, wielowiekowy kult MB Szkaplerznej w Tomaszowie Lubelskim został potwierdzony "breve papieskim" Jana Pawła II z dnia 2 II 1994 r., zezwalającym na uroczystą koronację obrazu. Cudowny wizerunek MB Tomaszowskiej został ukoronowany 17 VII 1994 r. Aktu koronacji dokonał nuncjusz apostolski abp Józef Kowalczyk. Uroczystość odbyła się z udziałem
23 biskupów i ponad 60-tysięcznej rzeszy wiernych (także z  Ukrainy).

1. Cmentarz komunalny w Tomaszowie Lub., czynny, założony w r. 1941, w kształcie wieloboku o pow. 3,36 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony metalowymi przęsłami przy słupach z granitowej kostki na podmurowaniu.

2. Cmentarz prawosławny w Wieprzowie, nieczynny, założony po r. 1875, użytkowany do r. 1944, w kształcie prostokąta o pow. 0,19 ha

3. Cmentarz przykościelny, dawniej przycerkiewny oraz grzebalny w Wieprzowie, nieczynny, w kształcie wydłużonego pięcioboku o pow. 0,1 ha

4. Cmentarz żydowski w Tomaszowie Lub., nieczynny

5. Cmentarz wojskowy z I i II wojny światowej w Tarnawatce Tartaku, nieczynny, założony po r. 1915, w kształcie litery L, o pow. 0,06 ha, pochowani są żołnierze polegli w czasie I wojny światowej oraz żołnierze WP polegli, 29 IX 1939 r., w Dąbrowie Tomaszowskiej, ogrodzony metalowymi przęsłami przy metalowych słupach na podmurowaniu

Kapłani zmarli pochowani na cmentarzu komunalnym:
ks. Stanisław Krynicki (+1962)

1. Kościół filialny, pw. Matki Bożej Królowej Polski, w Majdanie Górnym, wybudowany przez wiernych, poświęcony, w r. 1982, przez ks. S. Rojka, kanclerza Kurii Diecezjalnej w Lublinie, wg projektu Zygmunta Nowaka, w stylu halowym.

O d p u s t y: św. Jacka (niedziela po 17 VIII), MB Królowej Polski (3 V).

2. Kościół filialny, pw. św. Józefa, w Wieprzowie, murowany, wystawiony przez miejscowych murarzy w r. 1956. W r. 1957 został poświęcony przez ks. S. Krynickiego. W r. 1966 dobudowano zakrystię, remontowany m.in. w r. 1968. W drewnianym ołtarzu umieszczono obraz MB Pocieszenia.

O d p u s t y: św. Józefa (19 III), MB Pocieszenia (I niedziela września).

3. Kaplica, pw. św. Jacka, w Majdanie Górnym (Lipka), murowana, wzniesiona w r. 1910 przez miejscowego majstra, remontowana m.in. w r. 1945 i 1998. W drewnianym ołtarzu, który wykonał miejscowy stolarz, znajduje się obraz MB Częstochowskiej.

4. Kapliczki przydrożne: Tomaszów Lub., przy Kalwarii i na ul. Chopina, w Majdanie Górnym i Sabaudii, 16 figur przydrożnych i krzyży,

5. Cerkiew prawosławna, pw. Św. Mikołaja, w Tomaszowie Lub.