Parafia pw. Przemienienia Pańskiego Rachanie

Do parafii należą miejscowości: Falków, Józefówka, Pawłówka, Rachanie, Tymin, Werechanie

Rachanie - dawne miasteczko w ziemi bełskiej sięga bardzo odległych czasów XV w. Było położone na szlaku prowadzącym z Rusi w kierunku Małopolski. Powstanie parafii trzeba łączyć z lokacją miasteczka Rachanie, dokonaną przez Ziemowita IV księcia mazowieckiego i bełskiego lub Kazimierza II księcia bełskiego około r. 1424. W 1436 r. Kazimierz II nadaje miasto Mikołajowi Lachowi z Brzewina. Przywilej na targi i jarmarki nadany w r. 1509 przez Zygmunta I, na prośbę Trajana Rachańskiego, chorążego bełskiego. Z czasem własność Cetnerów, w 2. poł. w. XVII Czarnkowskich, potem Rostkowskich, z końcem XVIII w. Reczyckich, następnie Fredrów, a ok. r. 1888 Starzyńskiej. Prawa miejskie utraciło w czasie drugiego zaboru w r. 1795. Położone na lewym brzegu rzeki Rachanki. Niegdyś ośrodkiem miasta był zbliżony do kwadratu rynek, obecnie w trakcie odnowy. Na zachód od rynku kościół parafialny, dalej pozostałości zamku. Wg wizytacji z 1717 r. istniała w Rachaniach drewniana cerkiew unicka, przed r. 1764 nowo wybudowana; w tymże roku wzmiankowana kaplica w pałacu.

Parafia rzymskokatolicka w Rachaniach została erygowana przed rokiem 1435. Pewna wiadomość o istnieniu parafii pochodzi z 1435 r., kiedy to w dokumencie erekcyjnym kościoła w Łabuniach z datą 9 IX 1435 r. występuje Marcin recctor ecclesiae in Rachanie. W okresie przynależności do diecezji chełmskiej wchodziła w skład dekanatu grabowieckiego, w w. XIX należała do tyszowieckiego, od r. 1874 jest w tomaszowskim (obecnie północnym). Granice parafii były bardziej rozległe od dzisiejszych: dwie wsie odpadły na rzecz nowej parafii w Tarnawatce (r. 1925), a w r. 1973 wydzielono samodzielną placówką w Grodysławicach, zamienioną w r. 1982 na parafię.

Kolatorowie kościoła wyposażyli parafię w ziemię orną, łąki, ogrody i wolny wyrąb drzewa. Przy parafii istniał od r. 1747 szpital dla siedmiu ubogich. Jeszcze w w. XIX służył on jako przytułek.

W życiu religijnym parafii pewną rolę odegrały różnego rodzaju stowarzyszenia, m.in. od r. 1752 istniało bractwo różańcowe, oraz tercjarstwo. Parafia w ciągu swojego długiego istnienia przeżyła kilka okresów ciężkich. Należy wymienić tu I i II wojnę światową. W sposób smutny zapisała się w pamięci II wojna światowa: aresztowania, egzekucje i akcja wysiedleńcza ludności polskiej.

Do r. 1875 na terenie parafii zamieszkiwali grekokatolicy. Posiadali oni m.in. kościół w Rachaniach i w Grodysławicach. Po kasacie unii zamieniono je na cerkwie prawosławne. Po ukazie carskim z r. 1905 spora grupa dawnych unitów powróciła do Kościoła katolickiego. Na terenie parafii od dłuższego czasu rozwijał się kult św. Walentego, jak również Matki Bożej Różańcowej. Świadectwem tego drugiego kultu są zachowane wota. Obecnie użytkowany cmentarz grzebalny istnieje zapewne od początku w. XIX (dawniej ciała zmarłych grzebano przy kościele).

Pierwszy kościół rzymskokatolicki wzmiankowany jest na r. 1435. Kolejny kościół drewniany posiadał wezwanie św. Anny; trzeci, również drewniany pw. św. Trójcy, z murowaną kaplicą, wzniesiony w latach 1695-1701 staraniem Michała Czarnkowskiego, a przy nim postawiono kaplicę murowaną pw. św. Anny (w kaplicy tej był obraz św. Anny, który zachował się do dziś); czwarty także drewniany, na nowym miejscu, wzniesiony w r. 1744 z fundacji Anny z Bełżeckich Rostkowskiej, starościny wizneńskiej i tyszowieckiej, (kościół ten został przeniesiony w r. 1787 do Grodysławic i zamieniony na cerkiew unicką).

Budowa obecnego kościoła rozpoczęła się w r. 1769, z fundacji Anny z Bełżeckich i Adama Rostkowskich, ukończona zaś została w r. 1797 staraniem Katarzyny Adrianny z Krasickich Rzeczyckiej. Późnobarokowo-klasycystyczny. Usytuowany na niewielkim wzniesieniu. Prezbiterium zwrócone na południe. Murowany z cegły, otynkowany. Jednonawowy, z dwuwieżową fasadą. Kościół konsekrowany - 6 VIII 1798 r. przez bpa Antoniego Gołaszewskiego. W r. 1841 dobudowano wieżyczkę na sygnaturkę, był remontowany m.in. w r. 1853, 1871, 1906 (odnowienie z zewnątrz). Odnawiany w latach 1912-1913. Zamieniony w r. 1943 przez Niemców na magazyn zbożowy. W latach 1952-1956 gruntownie remontowany, odnowiono ogrodzenie cmentarza przykościelnego i kaplic w murze. W r. 1973 położono nową polichromię. W latach 1974-1975 odnowiono wyposażenie kościoła.

1. Cmentarz rzymskokatolicki w Rachaniach, czynny, założony pod koniec w. XVIII, w kształcie wydłużonego czworoboku o pow. 1,37 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony metalowymi przęsłami przy murowanych z cegły słupach na podmurowaniu

2. Cmentarz z I wojny światowej w Pawłówce, nieczynny, założony w r. 1915, o pow. ok. 0,17 ha, pochowanych jest 2165 żołnierzy, ogrodzony wałem ziemnym

3. Cmentarz przykościelny, dawniej przycerkiewny oraz grzebalny w Werechaniach, nieczynny, założony w poł. w. XVIII, w kształcie wieloboku o pow. 0,26 ha, ogrodzony metalową siatką przy metalowych słupach.

Kapłani zmarli pochowani na cmentarzu parafialnym:
ks. Kazimierz Maścibroda (+1987)

1. Kościół filialny, pw. Matki Bożej Łaskawej i św. Floriana, w Werechaniach z r. 1992, usytuowany na wzgórzu, gdzie pierwotnie znosił się pounicki modrzewiowy kościółek wraz z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej. Kościół powstał przy dużym zaangażowaniu powiatowych Straży Pożarnych oraz szczególnie mieszkańców Werechań i Tymina.

Odpust: I-wsza niedziela Maja (7.V: Matki Bożej Łaskawej).

2. Kościół filialny, pw. Sw. Maksymiliana Marii Kolbe, w Pawłówce z r. 1987. Świątynia powstała przy bardzo ofiarnym zaangażowaniu mieszkańców Pawłówki.

Odpust: I - wsza niedziela po 14. sierpnia.

3. Kapliczka przydrożna. Przy wjeździe do Rachań od zachodu. Wzniesiona zapewne ok. poł. w. XVIII. Murowana z cegły, otynkowana. Prostokątna, o zaokrąglonych narożach. Wewnątrz sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Zewnątrz od frontu ujęta pilastrami, ściany baczne o podziale ramowym. Wejście zamknięte łukiem półkolistym z kluczem. Od frontu i tyłu półkoliste szczyty z ogzymsowanymi przyczółkami. Dach dwuspadowy, kryty dachówką. Rzeźba św. Jana Nepomucena rokokowa z ok. 1770.

4. Figura przydrożna. Na miejscu cmentarza dawnego kościoła drewnianego p.w. Św. Trójcy. Późnobarokowa z r. 1744, Murowana z cegły, otynkowana. Na czworobocznym postumencie kolumna z kamienną rzeźbą Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej.