Parafia pw. Świętego Mikołaja Grabowiec

Do parafii należą miejscowości: Bereść, Bronisławka, Czechówka, Dańczypol, Grabowczyk, Grabowiec, Grabowiec Góra, Henryków, Hołużne, Ornatowice z koloniami, Siedlisko, Skomorochy Duże, Skomorochy Małe, Skibice, Szczelatyn, Szystowice z koloniami, Wolica Uchańska, Żurawlów

Parafia została erygowana 2 II 1394 r., przez księcia Ziemowita IV. Potwierdzenie fundacji i jej kanoniczna erekcja zostały dokonane przez bp. Jana Biskupca, 3 VIII 1431 r., który w następnych latach odbył tu dwa synody diecezjalne (1445 i 1449). Na synodzie w r. 1604 powołano do życia dekanat z siedzibą w Grabowcu (należały do niego par.: Dub, Grabowiec, Gródek, Dzierążnia, Łaszczów, Nabróż, Rachanie, Tyszowce i Wożuczyn). Dekanat istniał do końca w. XVIII. Później parafia grabowiecka przez długie lata należała do dekanatu hrubieszowskiego, a od r. 1974 do uchańskiego, obecnie jest ponownie siedzibą dekanatu. Do końca w. XVIII parafia należała do diecezji chełmskiej, następnie lubelskiej, a od 1992 r. weszła w skład diecezji zamojsko-lubaczowskiej.

Granice parafii zmieniały się w ciągu wieków. W całości, albo w jakiejś części powstały z niej parafie: Gdeszyn, Horyszów, część parafii Horyszów Polski, Cześniki, Tuczępy, Werbkowice, Hostynne, Zawałów, Miączyn, Świdniki. Parafia Grabowiec była bardzo dobrze uposażona przede wszystkim dzięki księciu Ziemowitowi IV. Posiadała na własność wieś Żurawlów, łan ziemi wraz z łąkami i pastwiskami w Konstantynówce, dziesięciny, wolny wyrąb w lesie i wolny połów ryb
w stawach. Przy parafii istniał szpital dla ubogich, o którego działalności posiadamy wzmianki już od początku w. XVII. Działał on jeszcze w II połowie w. XIX pod nazwą domu schronienia dla starców i kalek. Funkcjonowała również szkoła parafialna (w. XVI-XVIII). W życiu religijnym znaczną rolę odgrywały bractwa: różańcowe i szkaplerzne. W okresie późniejszym rozwijało się tercjarstwo. Od dawnych lat był tu znany kult św. Walentego.

Trudnym okresem były czasy II wojny światowej: terror okupanta i działalność UPA, spora grupa Polaków dostała się do obozów koncentracyjnych i więzień, m.in. proboszcz, ks. Józef Czarnecki, który w czasie aresztowania 13 VI 1941 r. został ranny. Akt jego śmierci jest spisany w parafialnej księdze zgonów za tenże rok. Fakt ten zgłosili funkcjonariusze Gestapo. Jego grobu podczas poszukiwania w latach powojennych nie znaleziono. Grób symboliczny zaś znajduje się na cmentarzu parafialnymw Grabowcu. W r. 1943 Polaków wysiedlono z kilku wsi, a kościół parafialny zamieniono na magazyn zbożowy (otwarty dopiero 9 V 1945 r.).

Plebania, po spaleniu poprzedniej w czasie okupacji, mieściła się w latach powojennych w starym domu parafialnym, adaptowanym na cele mieszkalne. Nowa, murowana, piętrowa, została wybudowana w latach 1978-1983.

Pierwszy kościół parafialny pw. Matki Bożej i św. Mikołaja powstał z fundacji księcia Ziemowita IV w r. 1394 (murowany z kamienia), w r. 1500 spalony przez Tatarów, odbudowany i ponownie spalony na początku w. XVII, odbudowany w latach 1625-1630, zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego, odbudowany i konsekrowany w r. 1678 przez bpa Krzysztofa Święcickiego, spłonął, 14 X. 1814 r., w czasie pożaru miasta. Obecnie istniejący kościół, również pw. św. Mikołaja, pochodzi z r. 1855. Budowniczym był Fryderyk Libenau z Krasnegostawu, a po jego śmierci Ignacy Kaliniak. Fundusze na budowę złożyli właściciele okolicznych majątków i włościanie. W r. 1905 dobudowano 2 kaplice boczne, remontowany w r. 1948 (tynki), w r. 1953 polichromia, remont dachu w r. 1963, w sierpniu 1973 r. malowanie wnętrza z usunięciem polichromii z 1953 r. Ostatnia renowacja świątyni z wszystkimi ołtarzami została wykonana w r. 2010.

Obecny kościół jest późnoklasycystyczny, orientowany, murowany z cegły, otynkowany. Nawa prostokątna z prezbiterium wyższym, zamkniętym półkoliście, przy nim od strony północnej zakrystia, od południowej dawna zakrystia, obecnie kruchta. Przy nawie od stron: północnej i południowej dwie czworoboczne kaplice z r. 1905. Wewnątrz stropy płaskie. Elewacja frontowa z niszami, rozczłonkowana boniowanymi pilastrami podtrzymującymi belkowanie z kostkowym gzymsem. Szczyt trójkątny zwieńczony krosnem na sygnaturkę, zapewne z r. 1905. Dachy dwuspadowe, niższy nad prezbiterium, kryte blachą.

W ołtarzu głównym, neoklasycznym, z lat: 1935-1937, dwa obrazy: MB Szkaplerznej z w. XVII i św. Mikołaja z w. XVIII. Ołtarz boczny w lewej kaplicy z obrazem św. Józefa, a w prawej z obrazem nawrócenia św. Pawła. W ołtarzach bocznych nawy głównej znajdują się obrazy po lewej stronie: obraz cudu św. Walentego z 1875 r. oraz Jezusa Miłosiernego z 1996 r. Po prawej stronie - obraz św. Franciszka (1930) i św. Antoniego. Wystrój prezbiterium z r. 1996 wg. projektu Andrzeja Widelskiego z Lublina.

Na chórze muzycznym 8-głosowe organy z końca w. XIX, remontowane w latach 1962,1969 i 1974. Obok kościoła dzwonnica zapewne współczesna z kościołem. Murowana z cegły, otynkowana, czworoboczna, dwukondygnacyjna o podziałach ramowych, z boniowanymi narożnikami. Dach namiotowy, kryty blachą. W niej 2 dzwony ufundowane w r. 1957 i 1959. Poświęcone przez dziekana ks. Franciszka Osucha. 3 dzwony z 1932 r. zostały zabrane przez okupantów niemieckich.

Na placu przykościelnym są następujące pomniki: jeden z piaskowca, upamiętniający 1000-lecie chrztu Polski, drugi także z piaskowca, wystawiony przez rodzinę Zawalskich. Trzeci pomnik upamiętnia 70. rocznicę wysiedlenia Dzieci Zamojszczyzny przez okupanta niemieckiego, czwarty pomnik to mogiła z 2002 r. w której zostały złożone kości z cmentarza przykoscielnego odkopane w czasie zewnętrznych prac remontowych fundamentów świątyni. W nowym murze droga różańcowa: 15 stacji i kaplica z figurą NMP z Nazaretu z r. 2000. Obok parkingu, przy kościelnym murze, kapliczka z rzeźbą św. Krzysztofa z r. 1999 oraz kapliczka MB Nazareteńskiej.

1. Cmentarz rzymskokatolicki w Grabowcu, założony, dla katolików obu obrządków, między 1792 a 1798 rokiem. W latach 1875 - 1926 oraz 1939 - 1945 korzystali z niego także prawosławni. Jest to wydłużony prostokąt o pow. 3,8 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony pełnymi i ażurowymi elementami betonowymi.

2. Cmentarz prawosławny, dawniej greckokatolicki w Bereściu, nieczynny, założony, dla parafii unickiej, w XIX w., po r. 1875 korzystali z niego prawosławni, o pow. 0,2 ha.

3. Cmentarz prawosławny w Bereściu, nieczynny, założony prawdopodobnie na początku XX w., o pow. 0,17 ha.

4. Cmentarz z I wojny światowej w Bereściu, nieczynny, założony prawdopodobnie po r. 1915, otoczony wałem ziemnym, kwatera z II wojny światowej wydzielona z reszty cmentarza płotkiem z metalowych przęseł.

5. Cmentarz z I wojny światowej w Wolicy Uchańskiej, nieczynny.

6. Cmentarze żydowskie: stary i nowy, w Grabowcu, nieczynne.

Kapłani zmarli pochowani na cmentarzu parafialnym:
ks. Wincenty Dudziński (+1842), ks. Stefan Sawecki (+1996), dk Antoni Praczuk (+1993)

1. Kościół filialny, pw. Św. App. Piotra i Pawła, w Ornatowicach, z lat 1986-88, styl współczesny, wg. projektu Zygmunta Nowaka z Tomaszowa Lub. Obok kościoła dzwonnica z r. 1999, w niej dzwon o nazwie: "św. Franciszek", poświęcony, 12 VI 1999 r., przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Zamościu. Przy kościele drewniana kapliczka ku czci MB Fatimskiej. Odpust: Uroczystość św. App Piotra i Pawła (29 VI).

2. Kaplica grobowa, pw. św. Floriana, w Skomorochach Dużych. Murowana, wybudowana w r. 1920 przez Stanisława Skomorowskiego, w r. 1942 przekazana na cele sakralne parafii św. Mikołaja w Grabowcu, używana dla celów duszpasterskich.

3. Kapliczka przydrożna, pw. Najświętszego Serca Jezusowego, w Dańczypolu, z r. 1981.

4. Kapliczka, pw. Św. Jana Chrzciciela, w Szystowicach, z poł. w. XX. Doroczny odpust (niedziela po 24 VI).

5. Kapliczka w Grabowczyku. Zapewne z XIX w. Na czterech drewnianych słupach był umieszczony daszek namiotowy. Wewnątrz rzeźba św. Józefa w charakterze barokowo-ludowym. Gruntownie przebudowana sumptem K. Garbacz w 2001 r.

6. Figura przydrożna w Grabowcu, z 1. poł. w. XIX. Kamienna, z rzeźbą św. Floriana

7. Kapliczka przydrożna, pw. Św. Barbary, w Czechówce, z r. 2000, fund. przez górników - emerytów,

8. Kapliczka z figurą MB w Kol. Ornatowice, z lat trzydziestych XX w., przy dawnym dworze Rudnickich,

9. Kapliczki na Górze Grabowiec: drewniana (dłubana w pniu lipowym) z figurą MB Fatimskiej z r. 1997, murowana z cegły z figurą Jezusa Frasobliwego z r. 2000, drewniana z figurą Matki Bożej z r. 1999, pomnik ku czci pomordowanych we wrześniu 1939 r., przez Armię Czerwoną, żołnierzy Wojska Polskiego i rannych ze szpitala polowego, poświęcony 17 IX 1989 r.

10. Kapliczki w Bereściu: dłubana w pniu lipowym, z figurą św. Floriana z r. 1997, dłubana w pniu dębowym z figurą MB Fatimskiej z r. 1997, dłubana w pniu sosnowym z figurą Chrystusa Zmartwychwstałego z r. 1996.